„Jest! Jest! W Przyjezierzu! Dotarliśmy, zobaczyliśmy!” – tak Łukasz Oliwkowski podsumował wyprawę, podczas której wraz z Elizą Oliwkowską namierzył w terenie kolejny monumentalny obiekt pradziejowy. Chodzi o megalityczny grobowiec ludności kultury pucharów lejkowatych – jednej z najważniejszych kultur neolitu na ziemiach dzisiejszej Polski – datowany na około 5,5–6 tysięcy lat. ArcGIS StoryMaps+1
„Polskie piramidy” tuż obok turystycznego centrum
Tym razem miejsce odkrycia jest szczególne – to Przyjezierze, znana miejscowość wypoczynkowa. Obiekt znajduje się w pobliżu jeziora Ostrowskiego. Łukasz Oliwkowski od dawna widział jego zarys na mapach powstałych ze skanowania laserowego (LiDAR), jednak dopiero teraz udało się wygospodarować czas, by spokojnie przejść przez las i potwierdzić odkrycie w terenie.
Jak podkreśla odkrywca, wbrew pozorom takie „polowanie na ślady przeszłości” może być proste – trzeba tylko wiedzieć, czego się szuka i jak czytać dane LiDAR. To właśnie skany pokazały nie tylko sam zarys konstrukcji, ale też jej położenie względem jeziora oraz – co ciekawe – możliwość istnienia kolejnego obiektu w odległości około pół kilometra.
Imponujące rozmiary i symboliczna orientacja
Z dotychczasowych ustaleń wynika, że megalit w Przyjezierzu ma około 90 metrów długości, około 20 metrów szerokości w czole (czyli w najszerszej części, gdzie miało znajdować się wejście do wnętrza) oraz około 2 metrów wysokości. Najlepiej widoczny jest o tej porze roku, gdy roślinność nie maskuje ukształtowania terenu.
Charakterystyczna ma być również jego orientacja: obiekt układa się w linii wschód–zachód, a „ogon” konstrukcji wskazuje kierunek jeziora. Tego typu grobowce – często nazywane potocznie „kujawskimi piramidami” – przyjmowały formę wydłużonych trapezów i były budowane jako monumentalne miejsca pochówku oraz pamięci. Kujawsko-Pomorskie Dziedzictwo+1
Starsze niż piramidy i Stonehenge
Łukasz Oliwkowski zwraca uwagę na skalę i ambicję dawnych społeczności, które wznosiły te obiekty na długo przed najsłynniejszymi zabytkami świata. Grobowce kultury pucharów lejkowatych powstawały w IV tysiącleciu p.n.e., a więc jeszcze zanim rozpoczęto budowę wielkich piramid w Egipcie i zanim Stonehenge przybrało znaną dziś kamienną formę. Historia Do Rzeczy+2National Geographic+2
Co z kamienną obstawą?
Wiele grobowców tego typu miało niegdyś potężną obstawę z głazów, która wzmacniała konstrukcję i podkreślała jej monumentalność. W przypadku obiektu w Przyjezierzu można zakładać – jak ocenia odkrywca – że kamienie mogły zostać przez stulecia rozebrane i wykorzystane do różnych celów albo wciąż spoczywają pod warstwą ziemi.
To właśnie kamienie i lasy sprawiły jednak, że część tych fenomenów pradziejów przetrwała do naszych czasów. O ich powszechności na Kujawach wspominał już w XIX wieku Oskar Kolberg, opisując tzw. „żale” – miejscową nazwę odnoszoną do tajemniczych pradziejowych nasypów. Z kolei hrabia Edward Raczyński pisał o miejscach, gdzie tego rodzaju budowle tworzyły wręcz „kamienne miasta” zmarłych. Wydawnictwo FBKJażdżewskiego+1
Kujawy pełne megalitów
Według Łukasza Oliwkowskiego w samym powiecie inowrocławskim śladów takich obiektów jest około piętnastu (część z nich dobrze zachowana), a jeszcze większe nagromadzenie występuje w powiecie mogileńskim. Odkrywca zwraca uwagę, że na pograniczu powiatów mogileńskiego i konińskiego zinwentaryzowano aż 56 tego typu konstrukcji – co pokazuje, jak wyjątkowy jest to region na mapie pradziejowej Europy.
Apel o rozsądek i szacunek do zabytku
Odkrycia tego typu działają na wyobraźnię, ale jednocześnie wymagają ostrożności. To stanowiska archeologiczne – chronione prawem – dlatego kluczowe jest, by nie wchodzić w teren „z łopatą”, nie rozkopywać nasypu i nie zabierać żadnych elementów z miejsca odkrycia. Najlepszą formą „zwiedzania” jest dziś podziwianie z dystansu, dokumentowanie i zgłaszanie ustaleń do odpowiednich służb konserwatorskich.
Do materiału mają zostać dołączone fotografie z wyprawy: zdjęcie Łukasza i Elizy Oliwkowskich przy konstrukcji, wizualizacja AI tego samego miejsca oraz skany LiDAR – w tym ujęcie pokazujące odległość obiektu od jeziora w Przyjezierzu.
